Histogram jest bardzo pomocnym narzędziem dla każdego fotografa. Warto się nauczyć jak skutecznie z niego korzystać. Wygląda na pozór w sposób skomplikowany – jednak w gruncie rzeczy jest bardzo prostą informacją o poprawnej ekspozycji naszego zdjęcia. Jak korzystać z histogramu, aby poprawić swoje ekspozycje?

Nie oceniaj zdjęć na wyświetlaczu LCD

Fotografowie polegają na tym co widzą. Bowiem na oryginalnym widzeniu świata opiera się fotografia. Jednak nazbyt często mylimy się, oceniając jakość zdjęcia wyłącznie na podstawie jego wyglądu na wyświetlaczu LCD, który mamy w aparacie. Źle oceniamy jasność kadru, ostrość i kolorystykę. Wyświetlacz jest przydatnym narzędziem i może nam bardzo pomóc np. podczas oceny kompozycji kadru (chociaż czasami nie widać na nim wielu ważnych szczegółów) czy w ręcznym ustawianiu ostrości. Jednak ocenianie poprawności ekspozycji dokonujmy za pomocą histogramu.

Co to jest ekspozycja

Jasność zdjęcia i poprawność jego ekspozycji (czyli naświetlenia) znacznie lepiej oceniać jest na podstawie histogramu. W fotografii ekspozycja jest kluczem do dobrego zdjęcia. Może ona być rozumiana jako coś ściśle matematycznego, czyli odpowiednia porcja światła zatrzymana przez aparat tak, aby w naszym kadrze prawidłowo zarejestrować tony jasne i ciemne bez ich obcięcia, czyli bez niedoświetlenia i prześwietlenia. Jednak ekspozycja jest też wyrazem pomysłu na zdjęcie np. zastosowanie odpowiedniej przysłony, aby rozmyć tło za pierwszym planem albo zatrzymanie ruchu itp. Jeżeli chcemy ocenić poprawność ekspozycji zdjęcia pod względem matematycznym możemy skorzystać z histogramu. Zrozumienie histogramu luminancji (jasności) poprawi warsztat każdego fotografa i znacznie ułatwi odczyt (nieco) bardziej złożonego histogramu RGB (czerwony, zielony, niebieski).

Typowy wygląd informacji na panelu LCD z histogramem jasności

Co to jest histogram?

Histogram to graficznym przedstawieniem (czyli wykresem) tonów znajdujących się w zarejestrowanym obrazie. Jego najprostszą formą, monochromatyczną wersję mają praktycznie wszystkie menu aparatów cyfrowych, najczęściej jest to histogram luminancji (albo inaczej jasności) bardziej złożoną informację przekazuje histogram RGB (czerwony, zielony, niebieski).

Jak powstaje histogram jasności?

Po wykonaniu zdjęcia – bez względu w jakim formacie zapisuje się pliki (RAW czy też JPEG) aparat cyfrowy tworzy jego podgląd. On jest zawsze zapisany w formacie JPEG. Jak zapewne wiesz obraz składa się z wielu małych plamek zwanych pikselami. Podczas tworzenia podglądu pobierana jest informacja o jasności każdego z pikseli i przypisywana mu jest konkretna wartość tonalna (czarny, ciemny, szary, jasny, biały) wyrażona w zakresie od 0 (zero) absolutna – bezszczegółowa czerń po 255 absolutna – bezszczegółowa biel. Każda wartość tonu od 1 do 254 zawiera informację o jasności – im wyższa liczba, tym jaśniejszy ton. Posiadając taką informację oprogramowanie w aparacie tworzy wykres będący informacją ile pikseli o jakiej jasności jest w danym obrazie. Na osi poziomej ulokowanych jest 256 maleńkich kolumn – po jednej dla każdej z możliwych jasności (od 0 czarna kolumna po lewej po 255 – biała kolumna po prawej). W pionie pokazywana jest liczba pikseli w obrazie o danym tonie – odrobinę przypomina to układanie np. monet o rożnych nominałach w stosiki jeden obok drugiego.

Histogram jasności – układ pikseli.

Jak czytać histogram jasności?

Po wykonaniu zdjęcia otwórz jego histogram jasności. Po pierwsze popatrz uważnie na jego krawędzie i zauważ czy nie ma kresek opierających się o prawą albo o lewą stronę wykresu (mogą się też opierać równocześnie o prawą i lewą stronę). One sugerują, że w kadrze możesz mieć bezszczegółową czerń (niedoświetlenie) – wysokie pionowe kreski po lewej stronie opierające się o krawędź wykresu albo bezszczegółową (prześwietloną) biel – wysokie pionowe kreski po prawej stronie opierające się o krawędź wykresu. Jeżeli są i to sporych rozmiarów …zapewne pojawiły się problemy z poprawną ekspozycją zdjęcia o ile Twój pomysł na zdjęcie nie zawierał pojawienia się takich efektów. W niektórych modelach aparatu w tym momencie zauważysz, ze fragmenty obrazu jakby rytmicznie pulsują: czarno-białą zebrą. Oprogramowanie aparatu podkreśla prześwietlone obszary kadru.

Prześwietlenia oraz niedoświetlenia są niezwykle niebezpieczne dla naszych zdjęć ponieważ nie zawierają żadnych informacji o obrazie. Potem będą pojawiać się jako białe albo smoliście czarne obszary bez koloru i struktury obrazu np. jakże często białe niebo zamiast niebieskiego itp. czarna ściana lasu zamiast pięknego rysunku pni i konarów.

Histogram dotyczy tylko pliku JPEG

Podczas mierzenia scen o wysokim zakresie tonalnym należy pamiętać, że histogram jest zbudowany na podglądzie JPEG, więc obraz RAW zawiera więcej danych obrazu niż pokazuje histogram. RAW jest po prostu bardziej elastyczny jeżeli chodzi o jego niedoświetlenie i prześwietlenie. Ilość możliwych do odzyskania szczegółów RAW zmienia się w zależności od modelu aparatu, ważne jest, aby doświadczalnie sprawdzić, na ile można przyciąć cienie i światła w aparacie i potem móc je odzyskać. Jeżeli fotografujesz wyłącznie w JPEG masz znacznie mniejszy margines błędu.

Poprawność ekspozycji należy oceniać wyłącznie na podstawie histogramu.

Idealny histogram?

Poprzez nasze działania możemy błędny histogram poprawić czyli wpłynąć na bardziej poprawną ekspozycję. Jeśli pojawią się niedoświetlenia możemy je rozjaśnić (a jasności ściemnić) za pomocą wprowadzania korekcji (kompensacji) ekspozycji. Fotografując w RAW trzeba zadbać o „przesunięcie” histogramu ku prawej stronie o ile jest taka możliwość. Wówczas zapiszemy w nim więcej informacji o strukturze obrazu, jego kolorze itp.
Poprawność ekspozycji można opisać jako idealne wpasowanie rozpiętości tonalnej kadru tak, aby świetnie pokazać w nim cienie i światła. Nie zawsze się to udaje i często trzeba podjąć decyzję, który z fragmentów obrazu jest dla nas ważniejszy. Jednak sugeruję przede wszystkim walkę z prześwietleniami.

Wiele scen zawiera zbyt szeroki zakres tonalny, od najciemniejszych cieni do najjaśniejszych świateł, aby czujnik kamery mógł go poprawnie zarejestrować. W takich przypadkach można np. stosować technikę HDR obejmującą pokazanie całego zakresu tonów występujących w kadrze lub np. w fotografii krajobrazu zastosować odpowiedni filtr połówkowy ND, aby przyciemnić najjaśniejsze obszary sceny.

Nie ma czegoś takiego jak “idealny” kształt histogramu jeżeli chodzi o jego wysokość. Kształt histogramu jest określony przez rozmieszczenie światła w scenie. W gruncie rzeczy wysokość pozostałych kolumn poza owymi skrajnymi po lewej i prawej stronie jest absolutnie nieistotna.

Jak dbam o poprawną ekspozycję?

Posługuję się aparatem, którego matryca ma bardzo szeroki zakres tonalny – ułatwia mi to pracę. Unikam prześwietlenia w swoich zdjęciach, dlatego przede wszystkim stosuję filtry połowowe ND. Jeśli nie mogą mi pomóc wówczas staram się przede wszystkim poprawnie zarejestrować światła. Potem podczas obróbki pliku RAW będę starał się odzyskać szczegóły zagubione w tonach średnich i cieniach. Taka strategia nie jest idealna ponieważ w niektórych modelach aparatów podczas rozjaśniania cieni bardzo często uwidaczniają się szumy pochodzące z matrycy. W przypadku scen statycznych o bardzo dużej rozpiętości tonalnej stosuję także technikę HDR.

Marek Waśkiel

Jak wybrać statyw fotograficzny?