Odkryj prawdziwą radość fotografowania

Obraz przedstawiający logo portalu fotograficznego waskiel.pl

Dlaczego dobra ekspozycja to podstawa? Praktyczny przewodnik dla ambitnych fotografów

utworzone przez | gru 6, 2024 | Nauka Fotografii | 0 komentarzy

Poszukujesz sposobów na poprawę jakości swoich zdjęć? Zastanawiasz się, jak wykorzystać ekspozycję do wykonania kadrów zgodnych z Twoją wyobraźnią? Sprawdź, na czym polega prawidłowa ekspozycja w fotografii i zacznij tworzyć kadry, o których zawsze marzyłeś. Bo to jest miara Dobrego lub Złego kadru.

Ekspozycja w fotografii

Ekspozycja w fotografii – to inaczej ilość światła, która jest konieczna do wykonania prawidłowego zdjęcia. Jednak to tylko część prawdy. 

Zdjęcie o dobrej ekspozycji = zdjęcie odpowiednio naświetlone.

Zastanawiasz się, jak zrobić takie zdjęcie? Pamiętaj – prawidłowo naświetlone zdjęcie to dokładnie takie, jakie chciałeś otrzymać. Generalnie Dobre Zdjęcie to kadr Twoich marzeń. Dlatego na samym wstępie musisz wiedzieć, o jaki efekt Ci chodzi – to przede wszystkim zadanie dla Twojej wyobraźni. Zatem jak możemy wpływać na ekspozycje w fotografii?

Ustawienie ekspozycji można rozumieć jako matematyczne równanie, wynikające z prawidłowego dobrania trzech zmiennych;

  • czasu,
  • przysłony,
  • czułości.

Czas naświetlenia jest okresem, podczas którego migawka pozostaje otwarta i pozwala, by światło dotarło do matrycy lub filmu. Wyrażony jest w sekundach i jej częściach (s). Przysłona w obiektywie (f) to wielkość otworu, którym możemy regulować i w ten sposób decydować, jak duża dawka światła dotrze do matrycy lub filmu. Wreszcie trzeci parametr – czułość – można zdefiniować jako wrażliwość matrycy lub filmu na światło (wyrażona w ISO). Odpowiednie połączenie tych trzech zmiennych: czasu, przysłony i czułości decyduje o tym, czy nasze zdjęcie jest prawidłowo naświetlone, czy też jest ono źle naświetlone i ma jakieś błędy.

Niektórzy zwracają też uwagę na znaczenie umiejętnego obserwowania histogramu. Jednak bardzo często taki sposób wykonywania zdjęć nie daje zadowalających efektów. Więcej o sposobach wykorzystania histogramu przeczytasz w artykule histogram w fotografii. Ekspozycja w fotografii ma także wymiar artystyczny. Aparat nie ma przecież żadnych możliwości oceny, o jaki efekt finalny na zdjęciu Ci chodziło. Pomimo tego, że ekspozycja będzie „prawidłowa”, kadr kompletnie nie będzie Cię zadowalał. Prawdziwa fotografia to kreatywne połączenie technicznej wiedzy z artystyczną wizją.

Wśród wielu kombinacji przysłony i czasu ekspozycji z reguły jest tylko jedna taka, która w pełni będzie odpowiadać Twoim oczekiwaniom i wyobrażeniom. Trzeba umieć ją wybrać!

Poznaj skuteczne techniki kreatywnego fotografowania.
Sprawdź mój 
kurs fotografii online.

Poznaj Pakiet Kursów i Zaoszczędź 1000 zł

Poprawna ekspozycja fotografii

Poprawną ekspozycję fotografii często rozumie się jako niemal matematycznie wyrażoną wartość, która zapewni prawidłowy rozkład jasnych i ciemnych tonów na zdjęciu (bez niedoświetleń i prześwietleń). Taką ekspozycję może nam zapewnić automatyka aparatu. Jednak sprawa z poprawną ekspozycją staje się bardziej skomplikowana, gdy myślisz o swoim zdjęciu, jako obrazie rejestrującym Twoje subiektywne widzenie świata. Wówczas możesz śmiało przekraczać granice matematycznej poprawności, aby uzyskać satysfakcjonujący Cię obraz.

Jeżeli chcesz, aby słoneczniki na tle sierpniowego nieba były ciemnożółte i otrzymujesz je na zdjęciu właśnie takie, to oznacza, że ekspozycja jest prawidłowa. Jeśli wykonujesz zdjęcie morskich fal i chcesz je pokazać jako lekko rozmyte i taki kadr otrzymujesz – to również prawidłowa ekspozycja. Jeżeli chcesz, aby kropla wody została unieruchomiona w Twoim kadrze i jest ona faktycznie nieruchoma – to także ta ekspozycja jest prawidłowa. Oczywiście – istnieją pewne ogólne zasady mówiące o tym, aby unikać błędów ekspozycji (czyli zabójczych dla naszych zdjęć prześwietleń oraz nieco mniej problematycznych, ale jednak kłopotliwych, niedoświetleń). O tym również nie możesz zapominać!

Przeczytaj też: Polska rajem dla fotografów krajobrazowych? Odkryj miejsca, które zachwycają o każdej porze roku

Ekspozycja zdjęcia to nie tylko matematyka

Współczesne aparaty cyfrowe coraz precyzyjniej dobierają  trzy parametry ekspozycji  i nawet w skomplikowanych warunkach oświetleniowych z reguły radzą sobie bardzo dobrze. Fotograf, mając w wyobraźni ostateczny kształt obrazu, może tak wpłynąć na automatyczne propozycje, że zawsze uzyska zamierzony efekt. Zatem jeżeli masz zamiar robić swoje zdjęcia, powinieneś mieć świadomość, że trzeba samodzielnie kształtować ich elementy (w tym ekspozycję).

Obraz przedstawiający jak ekspozycja w fotografii została wykorzystana do artystycznego przedstawienia klifu.

Musisz sam podjąć decyzję o najlepszym dla danego kadru: czasie ekspozycji, przysłonie i odpowiednio dobrać ISO.

Trójkąt ekspozycji w fotografii

Jak już wiesz, ekspozycję kontroluje się, ustawiając trzy parametry: czułość matrycy, czas otwarcia migawki oraz otworu przysłony w obiektywie. To właśnie jest trójkąt ekspozycji. Najistotniejsze jest to, że dla wybranej sceny istnieje tylko jedna dobra kombinacja tych parametrów, dzięki której możesz uzyskać dokładnie takie zdjęcie, jakie sobie wymyśliłeś. Niezwykle ważny, zwłaszcza dla początkujących fotografów, jest wybór jednego z tych parametrów i traktowanie go jako kluczowego dla wymarzonego kadru (może to być np. przysłona). Pozostałe parametry będą wynikiem pewnego kompromisu, jaki możesz zaakceptować, tworząc zdjęcie.

Dla poprawnej ekspozycji oraz artystycznej wartości zdjęcia ważne jest zrozumienie i zapamiętanie, że czas (s), przysłona (f) i czułość (ISO) są ze sobą ściśle powiązane i decydują o wyglądzie zdjęcia.

Obraz przedstawiający wykorzystanie bokeh do uzyskania prawidłowej ekspozycji zdjęcia.

Tę samą scenę można sfotografować na wiele różnych sposobów, ale tylko jeden zrealizuje konkretny pomysł na zdjęcie. W tym wypadku pokazanie bokeh.

Ekspozycja a pomysł na zdjęcie

Załóżmy taką sytuację: fotografujesz wyścig kolarski. Wymyśliłeś sobie, że na pierwszym planie zdjęcia będziesz miał piękne żółte słoneczniki, a na ich tle peleton, pokazany jako rozmazana, wielobarwna plama. Aparat w trybie programowym P przy wybranym ISO 100 sugeruje, abyś wykonał to zdjęcie z czasem 1/500 s i przysłoną f/5,6. Dobrze – robisz zdjęcie próbne. Scena ma prawidłową ekspozycję z dobrze oddanymi światłami i cieniami, ale jeżeli zdecydujesz się na wykorzystanie podpowiedzi aparatu, nigdy nie otrzymasz zdjęcia, które sobie wymyśliłeś!

Czas 1/500 s jest zbyt krótki, aby zarejestrować jadących kolarzy jako rozmytą kolorową plamę. Taki czas raczej zamrozi ruch i będziesz miał na zdjęciu widoczny szereg czytelnych postaci. Potrzebujesz znacznie dłuższego czasu, np. 1/30 s. Najwygodniej jest przejść wówczas do trybu M. Ustawiasz wtedy w aparacie najważniejszy dla Ciebie mnie parametr, czyli czas 1/30 s, i wiedząc o tym, że między 1/500 s a 1/30 s masz 4 działki EV (wydłużasz czas ekspozycji), musisz przymknąć przysłonę o taką samą ich liczbę, jeśli chcesz zachować poprawną ekspozycję. Zatem zamiast f/5,6 ustawisz f/22. Dla zachowania poprawnej ekspozycji zmiana jednego parametru z reguły pociąga za sobą konieczność zmiany innego o taką samą wartość, ale w odwrotną stronę. Tę samą scenę można sfotografować na wiele różnych sposobów, ale tylko jeden zrealizuje Twój pomysł na zdjęcie. Kierując się wizją kadru, zawsze można dobrać parametry ekspozycji tak, aby osiągnąć wymyślony efekt i uniknąć nieodwracalnych błędów.

Ekspozycja bez tajemnic

Teraz przyjrzyjmy się nieco uważniej trzem podstawowym parametrom kształtującym ekspozycję.

Czas otwarcia migawki

Czas otwarcia migawki, w zależności od rodzaju aparatu, może wahać się od krótkiego np. 1/8000 s (czyli jednej ośmiotysięcznej sekundy) po długi np. 30 sekund – lub nawet dłużej np. kilkunastu minut dzięki wykorzystaniu opcji BULB.

Obraz przedstawiający wydłużony czas ekspozycji zdjęcia.

Wydłużony czas ekspozycji ok 15 s. pozwala pokazać ruch liści na wodzie w formie „rozmycia”

Warto tu zauważyć, że czas otwarcia migawki zadecyduje także o przedstawieniu na zdjęciu efektu ruchu. Krótkie czasy potrafią „zamrozić” ruch: np. unieruchomić spadającą kroplę wody lub sportowca wykonującego ewolucję. Długie czasy ekspozycji spowodują rozmycie fotografowanych przedmiotów i zjawisk: wody płynącej w potoku, kolarskiego peletonu pędzącego po szosie lub poruszających się na wietrze kwiatów lub traw.

Obraz przedstawiający krótki czas otwarcia migawki w ekspozycji fotograficznej.

Krótki czas otwarcia migawki „zamrozi” nawet bardzo dynamiczny ruch.

Warto zwrócić uwagę, na to że istnieje tzw. podstawowy szereg układu sterowania czasem. Wówczas łatwo zauważyć, że kolejny krok np. wydłużający czas ekspozycji np. z 1/500 do 1/250 podwoi okres, podczas którego światło będzie docierać do matrycy.

Czułość matrycy

Wartość ISO określa czułość filmu lub matrycy na światło. Niska wartość ISO oznacza niską czułość matrycy na światło. Im owa liczba jest wyższa, tym bardziej wzrasta czułość matrycy na światło. Upraszczając: ustawiając czułość matrycy w naszym aparacie na ISO 100, ustawiamy niską czułość matrycy, a zmieniając ją na np. ISO 800, podnosimy jej czułość. 

Tak na marginesie – nasze matryce mają tylko jedną czułość ową podstawową ISO BAZOWE (100 lub np. 200). Inne, wyższe czułości uzyskiwane są poprzez wzmocnienie sygnału.

Obraz przedstawiający wpływ czułości matrycy w ekspozycji fotografii.

Wysoka czułość czyli np. 1600 ISO pozwala np. na wykonywania efektownych zdjęć nocnych.

Przy niskich czułościach ISO potrzebna jest większa ilość światła do poprawnej ekspozycji, a przy wyższych czułościach potrzeba go znacznie mnie. Jednak wysokie czułości wpływają bardzo często na obniżenie jakości zdjęcia. I tu też warto zwrócić uwagę, że pomiędzy pełnymi stopniami czułości ISO (np. 100, 200, 400 itd.) mamy podwojenie wartości czułości. ISO 200 oznacza, że materiał jest dwa razy bardziej światłoczuły, niż przy ISO 100.

Zatem potrzebuje dwa razy mniej światła do poprawnej ekspozycji, niż przy wyborze ISO 100. W praktyce wiąże się to z odpowiednim zmniejszeniem czasu ekspozycji lub zmniejszeniem otworu przysłony. Niskie ISO, wyrażone najniższą liczbą możliwą do ustawienia w naszym aparacie, zapewnia najlepszą jakość zdjęć. Podwyższanie czułości – szczególnie w starszych modelach aparatów – może znacznie obniżyć ich jakość, poprzez obecność szumów i artefaktów.

Przysłona w obiektywie

Regulowany otwór przysłony w obiektywie jest „dozownikiem”, odpowiedzialnym za dopuszczenie odpowiedniej ilości światła do matrycy lub filmu.  Działania jest zbliżone do zasad naszego widzenia. Jeżeli jest ciemno, nasze źrenice rozszerzają się, aby wpuścić do oka więcej światła, kiedy jest jasno, mogą się zwężać ponieważ już nie potrzebujemy tak wiele światła, aby dobrze postrzegać nasze otoczenie.

Obraz przedstawiający wykorzystanie efektu rozmycia w ekspozycji fotograficznej.

Ostry pierwszy plan i rozmycia za nim są efektem zastosowania dużego otworu przysłony (f4).

Jeżeli otworzymy przysłonę w obiektywie, wpuścimy więcej światła. Jeżeli ją przymkniemy, do matrycy dotrze mniej światła. Wielkość otworu przysłony wyrażona jest w stopniach i oznaczona literką f.  Duże otwory przysłony to np. f 1,4 lub f 2, małe otwory przysłony to np. f16 lub f22.

Generalnie większe otwory przysłony są opisywane niskimi wartościami f. Zatem f2 wpuści do aparatu znacznie więcej światła, niż f11 (zakładając, że czas otwarcia migawki s i ISO pozostają niezmiennie takie same).

Obraz przedstawiający jak efekt przysłony wpływa na ekspozycję fotograficzną.

Fotografując krajobrazy z reguły warto posługiwać się przysłoną o wartościach f8 i f11

Tutaj też istnieje związek pomiędzy kolejnymi działkami przysłony i dlatego np. przysłona f5,6 wpuści dwa razy więcej światła, niż leżąca tuż za nią w szeregu przysłona f8. Zmiana przysłony o jeden pełen stopień dwukrotnie zmniejsza lub zwiększa ilość wpadającego światła. Także przysłona będzie decydowała o głębi ostrości na naszym zdjęciu.

Przysłona kształtuje głębię ostrości

Najogólniej – głębia ostrości to parametr stosowany w optyce i fotografii. Dla fotografów jest jednym ze środków wyrazu artystycznego. Wielkość wybranej przysłony w połączeniu z ogniskową obiektywu oraz odległością aparatu od punktu ostrzenia ma wpływ na głębię ostrości na naszych zdjęciach. Głębia ostrości to zakres odległości, w którym obserwowane przedmioty lub osoby sprawiają wrażenie ostrych (tzn. mających wyraźne, nierozmazane kontury).

Duże otwory przysłony opisane np. f 2,8 (np. dla ogniskowej 50 mm) powodują, że głębia ostrości jest płytsza (np. portretowana postać jest ostra, a tło nieostre – tj. rozmazane) niż przy małych otworach przysłony np. f 8 (np. dla ogniskowej 50 mm). Zatem wybór odpowiedniej przysłony z jednej strony wpływa na ilość wpadającego światła ale z drugiej wpływa na artystyczny wyraz naszego zdjęcia.

Musisz zapamiętać:

  • Tę samą scenę możesz sfotografować na mnóstwo różnych sposobów. Tylko jeden pośród nich jest tym, który zrealizuje Twój konkretny pomysł na zdjęcie.
  • Na początku jednak trzeba mieć ten pomysł! Zawsze musisz znać odpowiedź na pytanie: o czym jest Twoje zdjęcie, o czym jest Twoja historia.
  • Kierując się wizją kadru zawsze możesz dobrać parametry ekspozycji, aby osiągnąć wymyślony efekt i uniknąć nieodwracalnych błędów.

Sukces w fotografii zależy przede wszystkim od połączenia technicznej wiedzy z artystyczną wizją.

Mnóstwo informacji o technicznych aspektach fotografii znajdziesz w sekcji – sprzęt fotograficzny porady.

Pamiętaj, że mój blog jest bogatym źródłem informacji i inspiracji dla fotografów.

Przycisk postaw kawę.

Jeżeli cenisz treści, które dla Ciebie przygotowuję,
masz możliwość wyrażenia swojego uznania,
na przykład poprzez zafundowanie mi symbolicznej, wirtualnej kawy.

Napisany przez: Marek Waśkiel

Fotografik, obieżyświat, bloger. Współpracował z magazynami National Geographic, Podróże, Maxim, Focus, Dom i Świat oraz wieloma innymi tygodnikami i dziennikami. Był fotoedytorem w miesięczniku Podróże i zastępcą redaktora naczelnego w magazynie Poznaj Świat. Popularyzator wiedzy o fotografii prowadzący warsztaty i kursy, autor kilku albumów fotograficznych, poradników fotograficznych oraz przewodników turystycznych. Miłośnik Polski Wschodniej i dawnych Kresów Rzeczypospolitej. Zobacz moje najnowsze zdjęcia na FB oraz odwiedź Mój Kanał na YouTube .
Ikona kawy.

Cieszmy się chwilą przy filiżance aromatycznej kawy

Jeżeli cenisz treści, które dla Ciebie przygotowuję, masz możliwość wyrażenia swojego uznania, na przykład poprzez zafundowanie mi symbolicznej, wirtualnej kawy.

Przycisk postaw kawę.
Obraz do wpisu o błędach fotografów krajobrazu.

Galeria Moje Podlasie

Zapraszam do odwiedzenia najnowszej galerii zdjęć, która prezentuje moje ulubione tematy i miejsca.

Znajdziesz tam piękno lokalnych krajobrazów uchwyconych w różnych porach roku. Przekonaj się, jak wiele inspiracji można znaleźć blisko domu.

Aktualizacja: 6 grudnia 2024

Obraz przedstawiający jak wygląda darmowy e-book o fotografii.

Darmowy Poradnik "Jak Się Uczyć Fotografii"

Zapisz się na newsletter i pobierz bezpłatny poradnik, który da Ci nowy impuls do twórczego fotografowania. Przeczytasz go jednym tchem.

Zostałeś zapisany na listę! Sprawdź skrzynkę email i potwierdź swój adres.