Głębia ostrości jest jednym z ważniejszych parametrów w fotografii. Jak ją opanować i twórczo wykorzystać w Twoich zdjęciach? Oto proste i skuteczne wyjaśnienia.
Głębia ostrości
Głębia ostrości jest parametrem stosowanym w optyce oraz w fotografii, którym określamy zakres odległości od płaszczyzny matrycy (lub filmu), w którym obiekty obserwowane i rejestrowane przez urządzenia optyczne sprawiają wrażenie ostrych.
Inaczej pisząc, głębią ostrości nazywamy zdolność obiektywu do oddawania ostrych obrazów przedmiotów położonych w rozmaitych odległościach od matrycy, czyli nie leżących w płaszczyźnie nastawienia ostrości. Najogólniej odróżniamy: mały zakres owej przestrzeni, który określamy jako płytką głębię ostrości oraz duży zakres opisywany jako rozległą głębię ostrości.
Przykład głębi ostrości ograniczonej do pierwszego planu. Ostrość jest ustawiona na tzw. minimalnej odległości ostrzenia i wybrana przysłona f2.8. fot. Marek Waśkiel
Do czego wykorzystać głębię ostrości
Świadome ustawienie ostrości w fotografii jest bardzo ważnym wyborem. Wzrok oraz odczucia naszych widzów są nieomal fizjologicznie przygotowane do oceny kadru. Po prostu – to co w naszym zdjęciu widzą jako ostre oceniają jako ważniejsze od tego co jest rozmyte, nieczytelne, niewyraźne. W naszej codziennej rzeczywistości oglądamy świat poprzez ostre i kolorowe obrazy i taki sposób widzenia jest dla nas naturalny. Pomijam wady wzroku, które przecież też korygujemy okularami lub soczewkami, aby lepiej widzieć. Zatem ostrość widzenia jest dla nas bardzo istotna. O twórczym zarządzaniu ostrością w kadrach przeczytasz też w artykule jak robić ostre zdjęcia.
Głębia ostrości jak ją zobaczyć
Powodowanie za pomocą ustawień obiektywu, tworzenie się na zdjęciu stref pokazanych jako ostre lub nieostre jest właśnie kreatywnym wykorzystaniem głębi ostrości. Fragmenty obrazu pokazane jako ostre są dla autora i widza ważniejsze od tych, które pokazane są jako nieostre.
W fotografii krajobrazowej często będziemy pokazywać wszystkie plany jako ostre: od pierwszego po tło. W fotografii portretowej, chcąc zwrócić uwagę na twarz i oczy osoby portretowanej, można ograniczyć strefę ostrości dokładnie do tych części.
Przykład rozległej głębi ostrości – wszystkie plany są ostre. Ostrość jest ustawiona jest na 1/3 głębokość kadru i wybrana przysłona f 11. fot. Marek Waśkiel
Ostrość jest płaszczyzną
Zacznijmy od tego, że ostrość jest płaszczyzną prostopadłą do osi obiektywu, albo równoległą do płaszczyzny matrycy (lub filmu w fotografii analogowej). Trzeba o tym nieustannie pamiętać, bowiem wszystkie elementy kadru umieszczone w owej płaszczyźnie zawsze będą pokazane jako ostre.
Najbardziej istotne jest zapamiętanie, że ustawienie ostrości np. w odległości 2 m od płaszczyzny matrycy – wyznacza jakby powstanie w tej odległości, rozległej ale bardzo cieniutkiej tafli. Grubość tej tafli regulujemy przysłoną. Niska wartość przysłony np. f2 powoduje, że tafla jest cienka i może ograniczać się do kilku milimetrów. Domknięcie przysłony do np. f8, spowoduje pogrubienie owej tafli do np. 5 metrów.
Jak powstaje głębia ostrości
Obiektyw jest układem optycznym i jest w przekroju okrągły. Obraz przezeń rzutowany jest w większości rysowany przez plamki, nazywane krążkami lub kręgami rozproszenia. Jedynie w płaszczyźnie ostrości oraz często tylko blisko centrum kadru fotografowany obiekt jest rejestrowany jako całkowicie ostry – punkt.
W pozostałych fragmentach kształty tworzone są już z maleńkich krążków rozproszenia. Im mniejsze są te krążki, tym bardziej odbieramy je jako ostre. Jednak im dalej lub bliżej od płaszczyzny ostrości i im mocniej otwarta jest przysłona, tym krążki stają się coraz większe, a obraz odwzorowany jest jako nieostry. Nieostre krążki na zdjęciach noszą nazwę bokeh. Często poszukujemy obiektywów o pięknym bokeh. Po przymknięciu przysłony kręgi się zmniejszają, a strefa ostrości na zdjęciu rozciąga się.
Nieostrość na tzw. przedplanie. Obiekty są umieszczone bliżej niż minimalna odległość ostrzenia.
Ostrość jest ustawiona na ostatni plan i wybrana przysłona f5.6. fot Marek Waśkiel
Minimalna odległość ostrzenia
Dla pełnego zrozumienia kształtowania głębi ostrości niezbędna jest też wiedza o tzw. minimalnej odległości ostrzenia, która jest parametrem każdego obiektywu. Po prostu – obiektyw może pokazać obraz jako ostry tylko wówczas, kiedy obiekt nie jest zbyt blisko – bliżej niż minimalna odległość ostrzenia.
Jeśli obiektyw ma ów parametr określany jako np. 50 cm to zbliżenie się do fotografowanego obiektu na 30 cm nie pozwoli ustawić na nim ostrości ani za pomocą systemu AF ani przy ostrzeniu ręcznym. Natomiast umieszczenie przedmiotu w odległości powiedzmy 51 cm rozwiąże ów problem. Umieszczanie fotografowanych obiektów tuż za minimalną odległością ostrzenia oraz otwieranie przysłony ułatwia pokazywanie płytkiej głębi ostrości – ostry pierwszy plan, a tło jest rozmyte.
Poznaj skuteczne techniki kreatywnego fotografowania. Sprawdź mój kurs fotografii online.
Poznaj Pakiet Kursów i Zaoszczędź 1000 zł
Płytka głębia ostrości i rozległa głębia ostrości
Z artystycznego punktu widzenia ważne jest celowe i świadome kształtowanie głębi ostrości. Jak już wspomniałem, ostre strefy obrazu są czytane przez widzów jako ważniejsze od tych, które pokazane są jako nieostre.
Zatem u podstaw właściwego doboru owego parametru leży zastanowienie się – „o czym jest moje zdjęcie”. Wówczas z łatwością ocenimy, jak dobrać przysłonę. Podczas fotografowania portretu będziemy chcieli pokazać pięknie oczy oraz twarz osoby portretowanej a rozmyć tło (płytka głębia ostrości – np. ogniskowa 85 mm, odległość ostrzenia 1,5 m przysłona f5.6).
W fotografii krajobrazowej często pragniemy pokazać jako ostre wszystkie plany od kwiatów, znajdujących się o metr od nas po pasma wzgórz na horyzoncie (rozległa głębia ostrości np. ogniskowa 14 mm odległość ostrzenia 1,5 m przysłona f11). Każde zdjęcie jest decyzją między innymi z zakresu odpowiedniego doboru głębi ostrości.
Obiektyw szerokokątny 14 mm oraz przesłona f11 są gwarancją rozległej głębi ostrości pod warunkiem ustawienia płaszczyzny ostrości w odpowiednim miejscu (w tym wypadku trawy na małej wyspie). fot. Marek Waśkiel
Jak dobrać właściwą głębię ostrości
Głębia ostrości tworzona jest przede wszystkim przez właściwy dobór parametrów obiektywu. Głębia ostrości uzależniona jest od 3 podstawowych czynników: odległości płaszczyzny ostrości od matrycy, stopnia otwarcia przysłony oraz ogniskowej obiektywu.
Jak przysłona wpływa na głębię ostrości
Koniecznie trzeba zapamiętać, że przy tej samej odległości ostrzenia i dla tej samej ogniskowej podstawowym parametrem kształtującym głębię ostrości jest stopień ustawienia przysłony. Jeśli ustawiam ostrość obiektywem o ogniskowej 85 mm na odległości 1 m to przy przysłonie f2.8 mam o wiele mniejszą głębie ostrości niż przy przysłonie f5.6. Jeśli domknę ją do f11 wówczas będzie ona jeszcze bardziej rozległa. Przy czym warto zapamiętać, że głębia ostrości układa się w 1/3 przez płaszczyzną ostrości i w 2/3 za płaszczyzną ostrości.
Jak ogniskowa wpływa na głębie ostrości
Jeśli będziemy fotografować przy tej samej przysłonie np. f5.6 oraz płaszczyźnie ostrości umieszczonej w tej samej odległości od matrycy np. 5 m to im mniejsza będzie ogniskowa tym bardziej rozległa będzie głębia ostrości. Przy obiektywie szerokokątnym będzie bardzo rozległa, a np. przy ogniskowej 200 mm będzie o wiele mniejsza.
Jak odległość ostrzenia wpływa na głębie ostrości
Jeżeli zachowamy tę samą ogniskową i tę samą przysłonę, to im bliżej będziemy fotografowanego przedmiotu, tym głębia ostrości będzie mniejsza. I odwrotnie, im większa odległość do motywu, tym większa staje się głębia ostrości.
Niespodziewana wizyta mogła być odpowiednio sfotografowana dzięki szybko i prawidłowo ustawionej ostrości oraz odpowiednio dobranej przysłonie. Konieczne było podniesienie ISO, aby płynące ptaki zostały zarejestrowane jako ostre, czyli nieporuszone. fot. Marek Waśkiel
Jak nauczyć się ustawiania głębi ostrości
Obserwując wielu początkujących fotografów, zauważyłem pewien cykl:
- na początku wcale nie widzą, że ich zdjęcia są całkowicie nieostre
- potem fotografują tak, że wszystko jest ostre
- potem odkrywają płytką głębie ostrości i fotografują ze zbyt płytką głębią ostrości
- na koniec znajdują równowagę pomiędzy ostrymi i nieostrymi strefami zdjęcia
Świetnym wsparciem dla głębi ostrości jest poszukiwanie światłocieni wzmacniających siłę poszczególnych planów. fot. Marek Waśkiel
Nauka zarządzania głębią ostrości polega na systematycznych ćwiczeniach i obserwacji efektów, które uzyskujemy przy fotografowaniu różnymi obiektywami z różnych odległości oraz przy różnych przysłonach. Podczas ćwiczeń warto sfotografować ten sam obiekt z aparatu ustawionego na statywie fotograficznym, zmieniając jedynie przysłonę np. trybie preselekcja przysłony. W ten sposób poznamy możliwości naszego obiektywu. Im więcej ćwiczeń odbędziemy, tym szybciej będzie się podejmować decyzję podczas fotografowania.
Współczesne aparaty dają możliwość oceny głębi ostrości podczas fotografowania w trybie podglądu na żywo albo przez wizjer w niektórych bezlusterkowcach. Większość lustrzanek ma przycisk podglądu głębi ostrości, który pozwala na ocenę rozległości ostrości przez wizjer. Jednak jego działanie jest skuteczne (czyli dobrze widoczne) w scenach oświetlonych dużą ilością światła. Jeżeli zastanawiasz się nad wyborem aparatu, który jest najlepiej dostosowany do Twoich potrzeb – przeczytaj artykuł jaki aparat kupić.
Na zakończenie wspomnę, że jest trochę ograniczeń sprzętowych i posiadacze prostych kompaktów oraz wielu aparatów w telefonach komórkowych często nie mają możliwości regulacji głębi ostrości.
