W fotografii istnieje wiele czynników decydujących o ostatecznym rezultacie zdjęcia, a jednym z kluczowych parametrów, które ma istotny wpływ na jakość i charakter obrazu, jest ustawienie ISO. Choć wiele osób może skłaniać się do fotografowania z jak najniższym ISO, tzw. bazowym (np. ISO 100), w celu uniknięcia szumu i wizualnego polepszenia jakości zdjęcia, warto zrozumieć, że niskie ISO nie zawsze jest najlepszym wyborem. Warto też zająć się problemem tzw. szumów w fotografii cyfrowej. Przyjrzyjmy się bliżej temu, dlaczego ISO ma tak istotne znaczenie i jakie zasady trzeba stosować podczas jego ustawiania.
Fakty i Mity o ISO w fotografii
ISO to jeden z trzech podstawowych elementów trójkąta ekspozycji, obok przysłony i czasu migawki. ISO dla uproszczenia jest zwykle opisywane jako czułość matrycy aparatu na natężenie światła. Jednak ISO w gruncie rzeczy nie jest obiektem fizycznym, podobnym do czasu otwarcia migawki czy powierzchni udostępnionej światłu przez przysłonę obiektywu, jest to parametr umowny, który kontroluje czułość matrycy aparatu na światło. Można to porównać do głośności radia – sama głośność nie istnieje jako przedmiot, ale jest ustawieniem, które wpływa na to, jak głośno słyszymy dźwięk.
I tak ISO 100 to wartość referencyjna, która została ustalona przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO) jako punkt odniesienia dla skali czułości matryc. Oznacza ona, że matryca ustawiona na ISO 100 wymaga określonej ilości światła, aby uzyskać poprawnie naświetlone zdjęcie. W epoce fotografii analogowej określenie ISO dotyczyło tylko czułości filmu i każdy film miał konkretną czułość np. ISO 100 albo 400 itp. Jednak później nazwa ISO została także przyjęta przez producentów aparatów cyfrowych, aby użytkownicy nowych produktów mieli znany im z aparatów analogowych punkt odniesienia, a aparaty różnych firm mogły utrzymać podobne poziomy jasności w tych samych warunkach.
Zapamiętajmy, że w rzeczywistości czułość matrycy pozostaje stała – więcej o ISO opowiadam tutaj: https://waskiel.pl/iso-w-fotografii/.
Fotografując pejzaż ze statywu można ustawić niskie ISO np. 100. fot. Marek Waśkiel
ISO a szum na zdjęciach
Trzeba pamiętać, że wysokie ISO samo w sobie nie jest przyczyną szumu, lecz jest efektem braku światła do odpowiedniego fotografowania w konkretnej scenie. ISO to parametr, który reguluje jasność zdjęcia poprzez wzrost lub spadek wzmocnienia sygnału na matrycy. Oznacza to, że podniesienie ISO może pomóc w uzyskaniu odpowiedniej jasności zdjęcia w warunkach słabego oświetlenia, ale jednocześnie może skutkować pojawieniem się szumu. Szum jest efektem ubocznym procesu wzmocnienia sygnału. Kiedy podnosimy ISO, aby zrekompensować brak światła, matryca bardziej wzmacnia sygnał, co może prowadzić do „wyciągnięcia” z niej niepożądanych informacji, czyli szumu. Wysokie ISO nie jest więc bezpośrednią przyczyną szumu, lecz w istocie ujawnia szum już istniejący w matrycy.
Fotoamatorzy z reguły nie dostrzegają brzydkich szumów na ich zdjęciach. Zresztą – najczęściej zauważają jedynie ogólny obraz zdefiniowany jako np. ładny kotek – nie zastanawiając się nad szczegółami takimi jak: ostrość, głębia ostrości, kolorystyka, prześwietlenia, niedoświetlenia czy szumy. Im mniejszy obraz – np. w Internecie, mediach społecznościowych – tym mniej szczegółów można zobaczyć. Pełną jakość obrazu często można dostrzec dopiero na wydrukach i to o sporych rozmiarach, albo na dużych powiększeniach zdjęć cyfrowych w programach graficznych.
Przeczytaj też: Czy obiektyw 50 mm jest idealnym wyborem dla każdego? Fakty i mity
Wyższe ISO nie tworzy szumu samo z siebie. Podwyższenie ISO to wzmocnienie sygnału elektrycznego i mocniejsze ujawnianie szumu już istniejącego. Szum na zdjęciach może pojawić się też przy ISO 100 i mniejszym, jednak stosunek obrazu do zakłóceń jest z wielką korzyścią dla obrazu. Ale tu dochodzimy do punktu drugiego. Jaka zachodzi relacja pomiędzy obrazem, a szumami? Kiedy szumy są łagodniejsze niż obraz, a w jakim momencie zaczynają mocno dominować nad obrazem? Musimy to zaobserwować sami i podjąć decyzję, jaką jakość obrazu akceptujemy i jaki jest nasz osobisty stosunek do wyglądu szumu, czy np. uznamy go za ładny, nawiązujący do ziarna z negatywów fotografii analogowej.
Kiedy szumy są duże powodują nieczytelność tematu zdjęcia (sygnał)
Jeśli ustawisz aparat w trybie manualnym i nie masz włączonego AUTO ISO, to przy przysłonie i czasie ekspozycji będącej constans, ręczne obniżanie ISO oznaczać będzie zmniejszenie jasności zdjęcia, a podnoszenie – zwiększenie. Jednak obniżanie ISO w warunkach słabego oświetlenia, a potem rozjaśnianie go w programie graficznym z reguły prowadzi do powstawania szumu w finalnym obrazie. Bowiem szum w zdjęciach jest wynikiem niskiego stosunku sygnału do szumu, co ma miejsce, gdy na matrycę pada niewiele światła. I co najważniejsze, wysokie ISO ustawione w aparacie pozwala na wykonanie zdjęć o mniejszej ilości szumu, niż wykonanie podobnego ujęcia z niskim ISO oraz późniejszym rozjaśnianiu w postprodukcji.
Obniżanie ISO wydaje się atrakcyjne w celu zmniejszenia szumu, ale paradoksalnie może prowadzić do jego powstania w pewnych sytuacjach. Szum w zdjęciach jest spowodowany niskim stosunkiem sygnału do szumu. To zjawisko zachodzi, gdy ilość padającego na matrycę światła jest niewielka w porównaniu do zakłóceń. W przypadku obniżenia ISO w warunkach niskiego oświetlenia, matryca jest mniej wzmocniona, co oznacza, że sygnał (informacje o obrazie) jest niewielki w stosunku do szumu (zakłóceń).
Poznaj skuteczne techniki kreatywnego fotografowania.
Sprawdź mój kurs fotografii online.
Poznaj Pakiet Kursów i Zaoszczędź 1000 zł
Od czego zależą ustawienia ISO?
Dlatego stosowanie odpowiedniego ISO zależy od warunków, w jakich fotografujemy. Przykładowo, przy statycznych scenach, takich jak krajobrazy fotografowane na statywie, niskie ISO (np. 100) może dostarczyć ostrych i czystych obrazów. Chociaż wszystko zależy od efektu, który chcemy osiągnąć i musimy pamiętać, że dłuższy czas ekspozycji powoduje także zwiększenie zaszumienia (matryca się nagrzewa). Może się także nagrzewać aparat i wpływać na temperaturę w jego wnętrzu, co także wpłynie na wzrost zaszumienia obrazu. Natomiast w przypadku fotografii dynamicznych, gdzie obiekty są w ruchu lub oświetlenie jest słabe, wyższe ISO może być konieczne. Fotografowanie w słabym świetle z użyciem wyższego ISO pozwala zachować krótszych czas otwarcia migawki, minimalizując efekt niechcianego rozmazania i nieostrości.
Po prostu – podnoszenie ISO może być przydatne (a nawet konieczne) przy fotografii obiektów w ruchu lub w warunkach słabego oświetlenia. Wyższe ISO pozwala na wykorzystanie krótszego czasu migawki, co jest ważne w przypadku ruchomych obiektów. Użycie wyższego ISO może pomóc uniknąć rozmycia obrazu spowodowanego ruchem aparatu, co jest szczególnie istotne przy fotografowaniu wydarzeń sportowych, czy dzikich zwierząt w ruchu. Stosowanie wyższego ISO może mieć dodatkowe efekty estetyczne np. zwiększenie ISO może wprowadzić subtelny efekt ziarnistości, który dodaje zdjęciu charakteru i pasuje do pewnych stylów fotografii. Również wyższe ISO może nadać zdjęciu surowy, realistyczny charakter, dodając mu autentyczności.
Wybrane ISO zawsze musi być dobrane pod kątem pomysłu na zdjęcie oraz natężenia światła w scenie. Kiedy światła jest mało, warto zdecydować się na wyższe ISO np. tutaj było ustawione ISO 800. fot. Marek Waśkiel
Z problemem odszumiania z pewnością pomagają nowoczesne technologie, zastosowane w programach graficznych. Posiłkuję się najczęściej nowym modułem w Lightroom Classic oraz Topaz AI, które mogą znacznie poprawić jakość zdjęć. Oba program analizują strukturę obrazu i aktywnie eliminuje zakłócenia, zachowując jednocześnie istotne detale. Widzę, jak nowoczesna technologia może diametralnie poprawić jakość obrazu, szczególnie w trudnych warunkach oświetleniowych. Być może z biegiem czasu podobne rozwiązania pojawią się w aparatach fotograficznych i zniknie problem nieładnych szumów na zdjęciach.
Zrozumienie roli ISO w fotografii jest kluczowe dla osiągnięcia najlepszych rezultatów w różnych warunkach. Kluczowym celem jest znalezienie równowagi pomiędzy jasnością, a szumem, co pozwoli na uzyskanie zarówno wymaganej ostrości, jak i odpowiedniej jakości obrazu. Eksperymentowanie z różnymi ustawieniami ISO oraz zrozumienie, jakie efekty towarzyszą zmianom w tej wartości, stanowi istotny krok w kierunku rozwijania umiejętności fotograficznych. Pamiętajmy, że każde ustawienie ISO ma swoje miejsce i zastosowanie w szerokim spektrum fotografii, a jego mądra i kreatywna kontrola może zaowocować wyjątkowymi i zaskakującymi efektami w naszych pracach.
Moje najnowsze zdjęcia znajdziesz w galerii na stronie: https://waskiel.pl/podlasie/
Pamiętaj, że mój blog jest bogatym źródłem informacji i inspiracji dla fotografów.
Jeżeli cenisz treści, które dla Ciebie przygotowuję,
masz możliwość wyrażenia swojego uznania,
na przykład poprzez zafundowanie mi symbolicznej, wirtualnej kawy.
Przeczytaj też:
Pomysły na zdjęcia w domu. W ten sposób wyzwolisz kreatywność i przezwyciężysz chandrę
Drogi sprzęt, wielkie rozczarowanie. Fotoamatorzy w trakcie zakupów nie stosują tych zasad
Fotografia dla początkujących 5 kluczowych umiejętności
